Gisteren was Tommy Wieringa te gast in het tv-programma "De wereld draait door". Hij was uitgenodigd vanwege de actuele vluchtelingen problematiek, en:
"Tommy Wieringa schreef in 2012 al Dit zijn de namen, een roman over een groep vluchtelingen die langs de rafelranden van een fictief Oost-Europa zwerft. Dit boek blijkt nu haast profetische kwaliteiten te bevatten [sic]. Geen wonder dat de Italiaanse vertaling het momenteel bijzonder goed doet. [..]"
Ik hoorde daar even van op. Niet van die vluchtelingenproblematiek, die is ook mij niet ontgaan. Maar dat het boek Dit zijn de namen over een groep vluchtelingen zou gaan, en in het verlengde daarvan, dat Tommy Wieringa daardoor expertise zou hebben in het oplossen van het vluchtelingenprobleem, dat had ik niet gedacht. Ik was dan ook benieuwd wat er zou volgen.
Het begon met de vraag aan Wieringa of zijn boek inderdaad profetisch was. Wieringa pakt deze vraag behendig op. Hij zegt niet: "Nee, in mijn boek komen weliswaar vluchtelingen voor, maar het gaat niet over de vluchtelingenproblematiek zoals wij die nu kennen." Maar zegt: "Ik heb [...] bij toeval een boek geschreven dat nu in het hart van de tijd past." Vervolgens wijst hij op het boek De ontelbaren (2005) van Elvis Peeters, dat kennelijk wel over vluchtelingen problematiek gaat. Zo vermijdt hij dit heikele punt.
Presentator Van Nieuwkerk laat zich hierdoor echter niet van zijn koers brengen. De redactie heeft haar werk tenslotte niet voor niets gedaan. Hij laat een interview zien op de Italiaanse televisie, waarin Wieringa ook naar de vluchtelingen gevraagd wordt (en zich ook op de vlakte houdt), een stuk van de troonrede over vluchtelingen, en vraagt Wieringa zijn visie als schrijver en vrijdenker te geven. Dit laatste is natuurlijk Wieringa's redding. Hij is schrijver en misschien ook wel vrijdenker en hij kan nu zijn mening geven zonder dat dit wat met Dit zijn de namen te maken hoeft te hebben. Wieringa deed dat dus ook en zijn visie was eigenlijk niet zo heel interessant. In ieder geval veel minder interessant dan Dit zijn de namen.
Waar gaat Dit zijn de namen dan wel over?
Om daar achter te komen moet je, hoe gek ook, het hele boek lezen. De verhaallijn van de vluchtelingen vult namelijk slechts de helft van het boek. De andere helft gaat over de politieofficier Pontus Beg die zijn Joodse wortels ontdekt. Tegen het einde van het boek, wanneer de vluchtingen aankomen in de stad waar Beg woont en werkt, raken beide verhaallijnen verweven. Op dat moment kristalliseert ook het centrale thema zich uit: het uitverkoren zijn.
Beg komt er bij toeval achter dat zijn moeder waarschijnlijk Joods is geweest. Met de hulp van een oude rabbijn onderzoekt hij wat dat voor hem betekent. Hoewel hij zich verbaast over de bijzondere positie die Joden kennelijk innemen in de ogen van God, voelt hij zich er goed bij tot de uitverkorenen te behoren. Hij blijft echter dit gevoel, en ook de herkomst en het wezen van die status onderzoeken.
Wanneer hij geconfronteerd wordt met de vluchtingen die maanden door de steppen zijn getrokken en ongekende ontberingen hebben doorstaan, ziet hij een zekere verwantschap. Lijken deze vluchtelingen niet erg op de Joden zoals deze door de Sinaï trokken na hun vlucht uit Egypte? Bovendien komt hij tot de ontdekking dat ook zij het gevoel hebben als groep uitverkoren te zijn. De god die hen heeft uitverkoren is de geest van een Afrikaanse medevluchteling, die zij onderweg vermoord hebben en waarvan zij het hoofd als reliek meedragen.
Als Beg tenslotte afspreekt een jonge vluchteling als zijn zoon een Joodse status te bezorgen, zodat hij asiel kan krijgen in Israel, zijn de verhaallijnen helemaal kortgesloten.
Ook in de titel van het boek komen de verhaallijnen samen. Die titel bestaat namelijk uit de eerste woorden van het boek Exodus: "Dit zijn de namen van de zonen van Israël die samen met hem, Jacob, naar Egypte waren gekomen [..]" Hiermee wordt het uitverkoren volk, dat door de woestijn naar het beloofde land zal vluchten, afgebakend.
De vluchtelingen in het boek zijn echter allen naamloos. Dat geeft te denken, zoals nog veel meer in dit boek te denken geeft. Over de vluchtelingenproblematiek waarmee wij nu geconfronteerd worden, heeft dit boek echter weinig te zeggen. "De wereld draait door" heeft dus enerzijds dit boek geen recht gedaan en anderzijds het vluchtelingenprobleem te frivool behandeld. Dat probleem verdient beter en dit boek ook.
En Tommy Wieringa? Tja, een schrijver is ook maar een mens.