De bovenstaande titel is enigszins verwarrend. Dit stukje gaat namelijk niet over de fabeldieren maar over het gezelschapsspel weerwolven. Maar deze ambiguïteit stelt mij wel in staat toch gauw even wat over het fabeldier te schrijven.
De weerwolf is als fabeldier al heel oud en zijn naam ook. Daarom weet tegenwoordig bijna niemand meer hoe die naam in elkaar zit. Tijdens het spel worden er dan ook grappen gemaakt als "ben je nou al weer wolf" en "je bent een slecht weer wolf". Van Annie M.G. Schmidt kennen we natuurlijk ook de heen-en-weerwolf als veerman in Pluk van de Petteflet. Dat 'wolf' begrijpt iedereen, maar dat 'weer' geeft aanleiding tot allerlei speculatieve associaties.
Oorspronkelijk was de term weerwolf echter voor iedereen duidelijk. In het Oergermaans was het een samentrekking van 'weir' (man) en 'wulfa' (wolf).1 Weerwolf betekent dus gewoon manwolf. (Weerman is dus eigenlijk dubbelop.) De term is natuurlijk zeer toepasselijk voor een wezen dat zowel de gedaante van een mens als van een wolf kan aannemen. En dat brengt ons weer bij het gezelschapsspel.
***
Voor degenen die het spel weerwolven niet kennen, moet ik eerst het een en ander uitleggen om mijn punt te kunnen maken. Zij die het wel kennen kunnen dit gerust overslaan en verder lezen vanaf de volgende ***.
Het spel weerwolven is een rollens
pel dat bij voorkeur met een grote groep mensen gespeeld wordt. De rollen worden onder de spelers verdeeld door het willekeurig verstrekken van een speelkaart met een specifieke rol erop. De gekregen rollen worden aanvankelijk door de spelers geheim gehouden.
De rollen vallen in twee groepen uiteen: er zijn burgers en er zijn weerwolven. De weerwolven zien er overdag gewoon uit als burgers, maar 's nachts veranderen ze in wolven. Als de burgers slapen - zij hebben dan de ogen dicht - komen de weerwolven bij elkaar, overleggen in stilte en 'verslinden' één van de burgers, die daarmee uit het spel is. Overdag zijn de zowel de burgers als de weerwolven wakker en is er geen onderscheid zichtbaar. De groep constateert dat er één van de burgers is 'verslonden' en gaat op zoek naar de daders. In overleg wijzen zij één persoon aan als vermoedelijke weerwolf. Deze wordt 'geëxecuteerd' en is uit het spel. Zijn rol wordt geopenbaard. Dan kan blijken dat men per ongeluk een onschuldige burger heeft gekozen.
Het doel van de weerwolven is nu alle burgers te verslinden en het doel van de burgers is natuurlijk om de weerwolven te elimineren en zelf over te blijven.
De crux van het spel zit hem in de keuzemomenten: wie eten we op en wie executeren we? De weerwolven kennen elkaar als weerwolven, omdat zij 's nacht wakker zijn. Zij kunnen dus altijd met zekerheid een burger uitkiezen, maar moeten overleggen welke burger. Hierbij kunnen ze verschillende tactieken volgen. Ze kunnen iemand uitkiezen waarvan ze denken dat die hen op het spoor is, of om verwarring te zaaien juist niet. Ze kunnen ook kiezen voor een burger waarvan ze vermoeden dat deze een (geheime) bijzondere bijrol heeft. Over die bijrollen moeten we het nog even hebben.
Waar alle weerwolven alleen maar weerwolf zijn, kunnen burgers een bijrol hebben. Zij hebben dan een eigenschap waarmee ze het spelverloop kunnen beïnvloeden. Voor dit stukje is met name de bijrol van 'ziener' van belang. De ziener heeft als enige de mogelijkheid om 's nachts, op het moment dat zowel de burgers als de weerwolven slapen, van één van de spelers de rol in te zien. Die kennis kan natuurlijk worden gebruikt bij het uitkiezen van een kandidaat voor executie, maar niet te opvallend, want als het de weerwolven duidelijk is dat jij de ziener bent, dan wordt je natuurlijk de volgende nacht verslonden.
Met name het overleg 'overdag', waarin men probeert vast te stellen wie de weerwolven zijn, kan tot grote hilariteit leiden. De verdachtmakingen, gespeelde onnozelheid en complottheorieën met driedubbel gelaagde tactische overwegingen, zijn niet van de lucht. Het is heel boeiend om te zien hoe er geargumenteerd wordt en hoe er op argumenten wordt gereageerd.
En hier begint dus eigenlijk pas mijn stukje.
***
Het is al weer een paar jaar geleden, maar het voorval heeft zo'n diepe indruk op mij gemaakt dat ik het nog helder voor de geest kan halen. Wij waren met de triathlonvereniging op trainingsweekend en verbleven in huisjes op een vakantiepark. Op een avond kwam een groep van zo'n twaalf personen in ons huisje bijeen om te weerwolven. Allen fitte triathleten in de bloei van hun leven en bij hun volle verstand. Het gemiddelde opleidingsniveau van de groep lag zeer hoog. Je kan dus verwachten dat er zowel fanatiek als scherp wordt gespeeld.
In het spel dat ik hier wil behandelen had ik de rol van 'ziener' gekregen. Een rol die je dus heel delicaat moet spelen, anders lig je er zo uit. Tijdens een van de 'nachten' had ik de rol van Joke ingezien en wist daarna dat zij een van de weerwolven was. In de vergadering probeerde ik voorzichtig aan te sturen op haar 'executie'. De argumenten die ik daarvoor gebruikte waren gebaseerd op haar gedrag in de voorgaande vergaderingen. Zij had consequent gestemd op personen die na executie burger bleken te zijn en personen verdedigd die weerwolf bleken te zijn.
Joke legde zich natuurlijk niet bij mijn beschuldiging neer. Zij begon met vermoorde onschuld: "Nouhou ... hoe kom je erbij!" Ontkrachtte kort mijn argumenten: "Het is toch helemaal niet gek dat ik zo stemde. Dat hebben anderen ook gedaan, anders waren ze nooit geëxecuteerd geweest." En ging vervolgens in de tegenaanval: "Jij bent natuurlijk zelf een weerwolf. Ja, dat klopt, want toen we Edwin executeerden, die weerwolf bleek te zijn, keek je weg alsof je er niets mee te maken had. En je bent in de vorige spellen steeds burger geweest, dus het is wel heel onwaarschijnlijk dat je dat nu weer zou zijn." En zo ging het nog even door met zeer creatieve argumenten.
Ik probeerde nog te pareren door te stellen dat er natuurlijk ook anderen waren geweest die burgers voor executie aangewezen hadden, maar dat dat steeds andere anderen waren. Zij had daarentegen consequent op burgers gestemd.
Maar het tij was al gekeerd. Joke had het voor elkaar gekregen de groep tegen mij op te zetten. Ik besloot daarom mijn laatste troef uit te spelen en te onthullen dat ik de ziener was en in de rolkaart van Joke had gezien dat zij een weerwolf was. Ik besefte dat dit een kamikaze-actie was. De overige weerwolven zouden mij komende nacht verslinden.
Zo ver is het niet eens gekomen. "Jaaaa, ... iedereen kan wel zeggen dat hij ziener is. Maar de echte ziener verraadt zichzelf natuurlijk niet. Je zegt dat alleen omdat je een weerwolf bent." Aldus Joke. Waarop de groep mij met grote meerderheid van stemmen ter dood veroordeelde en executeerde. Hierna kwam uit dat ik inderdaad de ziener was. It's all in the game. No hard feelings.
Wat mij nu enigszins verbaasde, was de wijze van argumentatie van Joke. U moet weten dat Joke niet de eerste de beste is. Zij is een wetenschappelijk onderzoeker van niveau en docent aan een universiteit. Niettemin koos ze voor een niet-rationele en een schijn-rationele manier van argumenteren. Daarmee bleek zij groot inzicht te tonen in de factoren die een rol spelen bij menselijke besluitvorming. Echte rationele overwegingen speelden dus zelfs in dit uitgelezen publiek een beperkte rol. Tot zo ver was dit een goede les voor mij en ik kon die les accepteren.
Wat er echter vervolgens gebeurde, was zo bizar dat dit nog jaren later mijn haren ten berge doet rijzen.
Het werd nacht in het spel, en een burger werd verslonden, het werd dag in het spel, en er moest opnieuw iemand gekozen worden voor executie. U verwacht natuurlijk net als ik dat Joke nu toch echt aan de beurt is. Ik had haar net als bewezen bona fide ziener met grote zelfopoffering aangewezen als weerwolf. Maar nee, Joke mocht gewoon weer mee discussiëren alsof er niets gebeurd was en een ander, naar bleek een onschuldige burger, werd geofferd.
Kijk, dat er andere zaken meespelen in menselijke besluitvorming dan rationele argumenten, daar wil ik nog wel aan. Maar dat deze er absoluut niet toe doen, ook niet op het moment dat ze eenduidig en onontkoombaar tot een conclusie leiden, daar kan ik met mijn pet niet bij.
Volgens mijn echtgenote hoort dit bij het doen van een spelletje. Volgens mij niet. Als dit de manier is om spelletjes te spelen, is ieder spel een variant van het gooien van dobbelstenen: volstrekte willekeur. Daar is geen lol aan. Ik trok me dan ook met een boek terug op mijn slaapkamer, waar het plezier van de anderen als achtergrondgeluid doordrong.
Kinderachtig van mij? Ach, niets menselijks is mij vreemd.